Ein Großteil der Musik wird in Notenschrift niedergeschrieben. Und die Notation ist, wie jede andere Schrift auch, ein Bündel von Vereinbarungen darüber, wie wir Musik so notieren, dass Sie oder jemand anderes sie auf diese Weise aufführen kann. Eine grafische Partitur ist eine Variante, die demselben Zweck dient, aber ohne die festen Vereinbarungen der traditionellen Notation. Diese freiere Methode der Notation kann für und von Kindern auf jedem Niveau verwendet werden, von sehr einfach bis komplex.
Farben, Punkte oder Würfel
Eine einfache Partitur mit farbigen Kästchen oder Punkten hilft bereits beim Aufschreiben von Rhythmus und Tonhöhe. Sie lässt sich zum Beispiel gut in Kombination mit farbcodierten Instrumenten wie der Flötenkiste von Orgelkids, MeloPipes oder Boomwackers verwenden.
Grafische composities
Een voorbeeld van een ingewikkelde grafische partituur is het stuk Treatise van Cornelius Cardew (1936-1981). Hij schreef het stuk tussen 1963 en 1967, bestaande uit 193 pagina’s met symbolen, abstracte vormen, getallen en figuren. Hij bedacht een eigen muzieknotatie en gaf daarbij geen instructies voor de uitvoering. De uitvoerende mag volgens het bijbehorende handboek zelf regels voor de interpretaties van de symbolen bedenken en vastleggen. De partituur lijkt op zichzelf al een beeldend kunstwerk. Zie 2 voorbeeldpagina’s hiernaast of beluister een uitvoering.
Beeldende kunst
Niet alleen werk wat bedoeld is als muzieknotatie is geschikt, ook andere beeldende kunst (zoals abstracte grafische werken) lenen zich goed voor een muzikale interpretatie. Kijk bijvoorbeeld eens naar werk van Kandinsky en andere kunstenaars van het Bauhaus.
Kinderen zelf vrije grafische notaties laten maken is mogelijk op alle leeftijden. Kinderen kunnen al snel (abstracte) tekeningen maken, die vervolgens door de organist kunnen worden omgezet in klinkende muziek.
W. Kandinsky, Thirty (1937)
Geïntegreerd educatief kunstproject
De activiteiten kunnen in verschillende lessen worden uitgewerkt of in een samenhangende reeks, bijvoorbeeld in een projectweek. De reeks dient verschillende doelen.
- Lezen: de leerlingen maken kennis met notatievormen van muziek.
- Noteren: de leerlingen verkennen hoe zij zelf verschillende notatievormen van muziek kunnen gebruiken om hun ideeën vast te leggen.
- Interpreteren: de leerlingen maken kennis met de interpretatie van beeldende/grafische kunst in muziek.
De volgorde is variabel. Zo kun je eerst kijken naar kunst en grafische notatievormen en daarna kinderen zelf laten tekenen. Maar andersom kan ook.
- Werk voor een samenhang in enkele lessen samen met een docent in een andere kunstdiscipline of verwerk het onderwerp in een kunstproject.
- Verzamel voorbeelden van grafische partituren en eventuele luistervoorbeelden daarvan.
- Zoek indien gewenst naar afbeeldingen van grafische kunst.
- Deze activiteit dient bij het orgel in kerk of concertzaal uitgevoerd te worden om de rijkdom aan klanken en registers te kunnen benutten.
- Grafische muzieknotaties en voorbeelden om met leerlingen te bekijken en uit te proberen.
- Tekenmateriaal voor leerlingen.
- Bespreek met kinderen hoe je muziek die je hebt bedacht, kunt noteren. Kijk hiervoor ook naar de mogelijkheden van het werkblad bij de Fluitenkist (vakjes inkleuren).
- Laat jonge kinderen gebruikmaken van materialen om een figuur te leggen. Gebruik bijvoorbeeld bouwblokken in verschillende maten om lang-kort mee aan te geven.
- Daag kinderen die al noten kunnen lezen juist uit om het notenbeeld los te laten. Bespreek een grafisch beeld (bijv. een pagina van Cardew) en bedenk samen hoe dat zou kunnen klinken. Probeer dingen uit en vraag naar hun ideeën.
- Stimuleer de kinderen om allerlei verschillende muzikale uitdrukkingsvormen te verkennen die op het orgel mogelijk zijn: hard-zacht, hoog-laag, klankkleuren op orgel, gebruik van verschillende registers, ook bij herhalingen met echo, etc.
- Laat kinderen elk een kleine abstracte tekening maken. Vraag kinderen te bedenken hoe hun tekening mag klinken. Laat het ze zelf uitvoeren als ze dat kunnen en willen.
- Voeg de tekeningen samen tot een verhaal met losse scenes (vergelijk Thirty van Kandinsky). Laat de kinderen de volgorde bepalen en plak alles op een vel. Denk bij het spelen ook aan herhalingen van eenzelfde tekening.
- Een variant is: interpreteer zelf een tekening en verklank deze. Vraag het kind daarna of het goede weergave van de tekening is. Wat kan anders? Hoe kan het ook? Dit werkt goed met een klein groepje kinderen.
- Laat oudere leerlingen een animatie (stop-motion) maken van een reeks tekeningen en dat combineren met een opname van de muzikale interpretatie.
• Lezen: de leerlingen maken kennis met notatievormen van muziek.
• Noteren: de leerlingen verkennen hoe zij zelf verschillende notatievormen van muziek kunnen gebruiken om hun ideeën vast te leggen.
• Interpreteren: de leerlingen maken kennis met de interpretatie van beeldende/grafische kunst in muziek.
Dit onderwerp leent zich voor een langere reeks lessen. Of voor een intensieve korte periode, bijvoorbeeld tijdens een projectweek.